O poczuciu własnej wartości

Skąd się bierze, jak się traci i odzyskuje poczucie własnej wartości?

„War­tość człowieka os­ta­tecznie nig­dy nie wy­raża się w sto­sun­ku do dru­giego człowieka, tyl­ko w sto­sun­ku do siebie sa­mego. Dla­tego też nig­dy nie po­win­niśmy uza­leżniać nasze­go poczu­cia włas­nej war­tości al­bo też poczu­cia włas­nej god­ności od in­nych ludzi, bez względu na to, jak cier­pieli­byśmy z te­go powodu.”

Carl Gustav Jung

Psycholog Warszawa odpowiada na pytanie: Czym jest poczucie własnej wartości?

Poczucie własnej wartości wynika z przekonań dotyczących własnej osoby oraz ma wpływ zarówno na społeczne jak i osobiste zachowania jednostki, a także na jej nastroje.  Jest ono odwzorowaniem myśli, sądów i przekonań dotyczących nas samych. Jest stanem psychicznym powstałym na skutek emocjonalnej i intelektualnej ewaluacji – pozytywnej lub negatywnej naszej własnej wartościowości. Bywa ono zatem bezpośrednio związane z samooceną.

Na co wpływa samoocena?

Samoocena wpływa przede wszystkim na to, czy jesteśmy zadowoleni  ze swoich wyborów, ze swojego życia i ze swoich dokonań czy też nie oraz na to w jaki sposób radzimy sobie z przeciwnościami losu i trudnymi sytuacjami. Osoby o wysokiej samoocenie są zarówno bardziej aktywne, bardziej szczęśliwe a także skuteczniej radzą sobie w trudnych sytuacjach i chętniej podejmują nowe wyzwania. Osoby z obniżoną samooceną silniej przeżywają trudności życiowe, ponoszą większe koszty emocjonalne i rzadziej podejmują nowe wyzwania oraz są mniej szczęśliwe. Natomiast osoby z tzw. zawyżoną samooceną uznają się za lepsze od innych i mają skłonność do wywyższania się, podkreślania swoich zalet i osiągnięć oraz traktowania innych w sposób instrumentalny. Najbardziej korzystna dla jednostki i jej otoczenia jest wysoka, lecz nie nazbyt wysoka i stabilna samoocena ułatwiająca odczuwanie szczęścia i przyjemności oraz nawiązywanie i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych.

Konsekwencje samooceny

Osoby z niską samooceną

Jak się czują i zachowują osoby, nie należące do tej szczęśliwej grupy mającej wystarczająco wysoką i stabilną samoocenę? Po pierwsze zazwyczaj borykają się z poczuciem gorszości, oceniają nisko swoją wartość, przez co bardzo często odczuwają smutek, niezadowolenie z siebie, co nie pozwala im ani na realizowanie swoich ambicji ani celów. Czują się „nie dość dobre”, stawiają innych „wyżej” niż siebie, dają innym więcej praw niż sobie, w rezultacie często czują się rozgoryczone i zniechęcone zarówno w stosunku do siebie jak i do życia. Gdy przez dłuższy czas ludzie źle myślą na swój temat, ich samoocena i nastrój ulega coraz większemu spadkowi i często mają poczucie zmarnowanego życia i bycia nieudanymi, nieudolnymi, gorszymi od innych. Doświadczają zarówno poczucia winy jak i poczucia krzywdy, obwiniają się o wszystko, mają tendencje do niedoceniania siebie, przeceniania swoich porażek i bagatelizowania sukcesów. Osoby takie mogą z większą łatwością „wchodzić” w tzw. „związki przemocowe” i uzależnienia, które stają się dla nich ucieczką przed poczuciem niezadowolenia z siebie i nienawiści do siebie. Często są zagubione i nieśmiałe, nieodporne na krytykę, przeżywają bardzo mocno negatywne opinie realne czy też wyobrażone na swój temat. Osoby z niską samooceną nie znają swoich możliwości, nie wykorzystują swoich potencjałów i często charakteryzują się mniejszą znajomością samych siebie. Bywają lękowe.

 

Osoby z wysoką samooceną

Osoby z wysoką samooceną z kolei mniej boją się konfrontacji z trudnościami, są częściej przekonane, że „sobie poradzą”, sprawdzają siebie w różnych sytuacjach i zadaniach. Cechuje ich często większa samoświadomość i znajomość siebie, która pozwala im zarówno na planowanie swoich działań jak i odnajdowanie się w nowych sytuacjach oraz podejmowanie trafniejszych wyborów i decyzji. Są bardziej swobodne i bezpośrednie w relacjach interpersonalnych, chętniej i częściej nawiązują nowe relacje, są bardziej towarzyskie, nie obawiają się odrzucenia. Nie muszą ciągle sprawdzać, czy są akceptowane przez otoczenie, nie muszą domagać się od partnera nieustannych zapewnień o uczuciu. W przeciwieństwie do osób o niskiej samoocenie częściej budują stabilne związki, nie oparte na lęku przed zranieniem i odrzuceniem, tylko na potrzebie dzielenia się.

Psychoterapeuta w Warszawie wskazuje skąd się bierze i jak się traci poczucie własnej wartości

Poczucie własnej wartości wykształca się od najmłodszych lat w odniesieniu do kontaktów z rodzicami, następnie z rówieśnikami, środowiskiem szkolnym a w późniejszych etapach w relacjach osobistych i zawodowych. Zewnętrznymi, najbardziej istotnymi uwarunkowaniami samooceny i poczucia własnej wartości jest wczesnodziecięca relacja z rodzicami czy opiekunami. Rodzina w bardzo dużym stopniu wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości u dziecka. Dziecko czuje się wartościowe, wówczas gdy jest nie tylko kochane, akceptowane, ale także odzwierciedlane. Oznacza to, że dziecku dawana jest uwaga, zainteresowanie. Zauważanie dziecka przez rodziców, słuchanie jego wypowiedzi, reagowanie na jego potrzeby i rozmawianie z nim kształtuje w nim poczucie ważności, poczucie własnej wartości, pozwala mu lepiej zrozumieć siebie i swoje potrzeby, i wpływa na tworzenie przez niego zaufania do siebie i traktowania siebie jako odrębnej, niezależnej jednostki, mającej prawa do wyrażania siebie i pewność, że jest istotne. Osoby z niską samooceną często w dzieciństwie nie doświadczały  poczucia, że rodzice się nimi interesują, że ważne jest to, co one myślą, że mają prawo mieć uczucia, których doznają, i mają prawo wyrażać swoje potrzeby i liczyć na to, że zostaną one zaspokojone. Osoby te w rezultacie w dorosłym życiu często nie dają sobie prawa do wyrażania swoich potrzeb, bo tak zostały nauczone, nie mają również zaufania do siebie, gdyż nie miały okazji eksplorować nowych sytuacji i zachowań, starając się podporządkowywać wytyczonym przez rodzinę zakazom i nakazom. Na samoocenę i poczucie własnej wartości wpływają również wczesne relacje z rówieśnikami. Jeśli dziecko doświadcza w szkole braku akceptacji rówieśniczej, jakoś od nich odstaje, czymś się wyróżnia i jest za to wyśmiewane, ośmieszane czy odrzucane to jego poczucie własnej wartości i samoocena zostają głęboko naruszone i bywa, że zniszczone.

Poczucie własnej wartości ma również wewnętrzne uwarunkowania w postaci dziedziczonych predyspozycji temperamentalnych i osobowościowych. Osoby bardzo wrażliwe psychicznie, mające skłonność do głębokiego przeżywania emocji negatywnych mają częściej niską samoocenę w porównaniu do osób nastawionych optymistycznie i odporniejszych emocjonalnie.

Samowiedza a samoocena

Charakterystyczne jest to, że osoby z niską samooceną i małym poczuciem własnej wartości często nie znają dobrze samych siebie, mają stosunkowo niską wiedzę na temat swojego funkcjonowania, często nie wiedzą tak naprawdę dlaczego czują się ze sobą tak źle, nie znają źródeł swojego problemu albo też nie wiedzą, że mogą zachowywać się i funkcjonować inaczej. Czują się skazane na bycie gorszymi, w dodatku porady i próby podwyższania swojej samooceny w prosty sposób najczęściej u nich nie działają. Czują się, że tak być musi, że są gorsze, jednocześnie ich myśli krążą wokół samych negatywnych zjawisk i zakorzenionych, choć niekoniecznie realnie potwierdzonych przekonań na swój temat. Traktując negatywne opinie jako potwierdzenie ich niskiej wartości, odrzucając komplementy jako nieszczere żyją w zaklętym kręgu negatywnych myśli i opinii na swój temat i towarzyszących im negatywnych uczuć. Z tego błędnego koła samemu bardzo trudno się wyrwać. Często nie wystarczają autoperswazje i autoafirmacje, gdyż prowadzone bez przekonania i bez świadomości źródeł problemów oraz z bezustannie towarzyszącymi w tle krytycznymi myślami zazwyczaj szybko zostają zarzucane.

Objawy niskiej samooceny

Niska samoocena objawia się najmocniej w trudnych sytuacjach, gdy w grę wchodzi bycie ocenianym przez kogoś, możliwość niepowodzenia, konieczność sprawdzania swoich umiejętności. W takich sytuacjach u tych osób pojawia się lęk i niepokój, negatywne silne emocje, które często powodują wycofanie się i ucieczkę lub nawet somatyczne dolegliwości i znacząco utrudniają podjęcie wyzwania i doprowadzają do coraz gorszego mniemania o sobie.

Jakie błędy myślenia towarzyszą niskiej samoocenie?

Tym nieprzyjemnym uczuciom obecnym u osób o niskiej samoocenie towarzyszą zazwyczaj negatywne myśli, samooskarżenia, które niekoniecznie muszą mieć realne podłoże, ale skutecznie wpływają na niskie poczucie własnej wartości, niszcząc samoocenę oraz uniemożliwiając rozwój. Najczęściej myślenie osób o niskiej samoocenie ma charakter skrajny. Myślą one w kategoriach jednoznacznego sukcesu lub porażki, przy zakładaniu większego prawdopodobieństwa porażki, której nadają totalne znaczenie. Myślą „jeśli nie jestem super, jestem do niczego”, przy czym bycie super nie jest możliwe, bo albo nie jest określone co miałoby znaczyć to „super”, albo jest tak wygórowane, że niemożliwe do realizacji. Jednocześnie osoby te myślą w kategoriach przymusu – „muszę”, „powinienem być super”, „powinnam być lepsza”, „należy być doskonałym”, „nie wolno popełniać błędów”, „nie wolno być słabym”, „jeśli popełniam błąd, to znaczy, że jestem do niczego”.

Po drugie najczęściej generalizują zarówno swoje zachowanie jak i odbiór społeczny oraz bardzo często nie wyciągają pozytywnych wniosków ze swoich porażek. Żyją w myśleniu o sobie w kategoriach globalnych – „zawsze jestem do niczego”, „nic mi się nigdy nie udaje”, „nikt mnie nie lubi”. Jeśli odniosą sukces będą traktować go jako przypadek, a jeśli porażkę zazwyczaj jedynie jako potwierdzenie swojej nieudolności.

Po trzecie bardzo często osoby z niską samooceną stosują porównania z innymi jako dowód tego, że są gorsze. Zawsze wybierają jako obiekty do porównania osoby, które wydają im się lepsze, mądrzejsze, zabawniejsze, skuteczniejsze, co powoduje że jeszcze bardziej „zapadają się w sobie” i ugruntowują swoje przekonania na temat tego, że są mniej warte od innych, mniej udolne i „do niczego”.

Destrukcyjne myślenie

Osoby z niską samooceną mają również tendencje do zakładania tego, że ludzie są do nich krytycznie nastawieni. W dodatku odnoszą one wszystko, co się wokół nich dzieje do siebie, co powoduje ich obawy, że są ciągle oceniane, w dodatku negatywnie oraz zadręczanie się pytaniami „co inni o mnie pomyślą”.

Kolejnymi błędami myślenia, charakterystycznymi dla osób z niską samooceną jest katastrofizowanie, czyli tworzenie pesymistycznych scenariuszy na przyszłość, oczekiwanie porażek i niepowodzeń oraz karanie siebie za potknięcia, błędy i porażki, co wpływa negatywnie na chęć próbowania nowych rzeczy. Katastrofizowanie działa często jak samospełniająca się przepowiednia a kary wymierzane samemu sobie utwierdzają tylko w przekonaniu, że „jest się do niczego” i „na nic się nie zasługuje”.

Psychoterapia Warszawa drogą do odnalezienia poczucia własnej wartości

Niestety powszechnie dostępne recepty oraz rady dotyczące tego jak zwiększyć swoją samoocenę i wzmocnić poczucie własnej wartości zazwyczaj słabo działają. Same próby przekonywania siebie, że jest się czegoś wartym oraz próby włączania komplementów od innych w obraz własnej osoby często nie skutkują pozytywnie, gdyż są jakby zewnętrznymi słabymi głosami, nie mogącymi się przebić do uczuć danej osoby. Nawet jeśli osoba wie „na głowę”, że powinna dawać sobie prawo, na przykład do błędów, że powinna traktować siebie dobrze, że powinna stosować afirmację to często niestety czuje, że jest nic nie warta i takie mówienie sobie jest dla niej czymś sztucznym, „martwą formułką”, która nie dociera do wnętrza i nie zmienia samopoczucia, gdyż dana osoba nie jest w stanie do końca w to uwierzyć.  Nawet jeśli uda się komuś na chwilę przekonać samego siebie, że jest osobą wartościową to w sytuacji trudnej, w której musi się ona zmierzyć z wyzwaniem wraca jej stary schemat myślenia i stare uczucia, myśli i poczucie gorszości i niemocy sprostania wyzwaniu.

Zazwyczaj negatywna samoocena u osób dorosłych jest silnie ugruntowana i odporna na samą autoperswazję. Jest utartym schematem zarówno myślenia jak i odczuwania, nabytym na drodze wieloletnich doświadczeń zewnętrznych oraz jednokierunkowego ich negatywnego przetwarzania.

Psycholog pomoże przerwać ten łańcuch udręki. Wizyty terapeutyczne mogą okazać się strzałem w dziesiątkę i pierwszym krokiem do nowego, łatwiejszego życia.

Poznaj zespół psychologów z Centrum probalans. Zapraszamy do kontaktu!

 

Praca nad sobą jest równie ważna

Możliwa jest jednak bardziej zaawansowana indywidualna praca nad podwyższeniem samooceny, choć wymaga ogromnej dyscypliny i polega na uczeniu się wpływania na negatywne skutki niskiego mniemania o sobie.  Uczenie się konstruktywnych reakcji, prób innego spojrzenia na trudne sytuacje, zmiana interpretacji wydarzeń z niekorzystnych na korzystne, wyciąganie wniosków z potyczek i błędów, aby w przyszłości móc ich uniknąć, próby nie traktowania wszystkiego jak krytyki własnej osoby mogą pomóc w zatrzymaniu fali negatywnych uczuć, która zazwyczaj zalewa takie osoby w obliczu sytuacji, traktowanych jako wyzwania, czyli zagrożenia. Taka nauka wymaga uświadomienia sobie negatywnych skutków dotychczasowego funkcjonowania oraz podjęcia decyzji i chęci do żmudnej pracy nad zmianą swojego podejścia i w rezultacie zmianą postrzegania i odczuwania. Indywidualna samodzielna praca jest jednak bardzo trudna, gdyż stare znane mechanizmy mają tendencje do nawracania i do pojawiania się  właśnie szczególnie w trudnych sytuacjach, w których emocje chcą wziąć górę nad postanowieniami.

Psycholodzy z Centrum probalans zapraszają

Drogą, umożliwiającą nie tylko uczenie się wpływania na skutki niskiej samooceny, ale też oddziaływanie na jej przyczyny oraz doświadczenie zmiany obrazu własnej osoby jest psychoterapia. To podczas psychoterapii osoba ma szansę poznać powody swojego złego samopoczucia, dotrzeć do utartych, czasem nie do końca świadomych negatywnych przekonań na własny temat, przepracować relacje z rodzicami, uświadomić sobie to, że często to negatywne myślenie na własny temat wywodzi się z krytyki doznanej we wczesnych latach życia i nie jest opisem osoby jako takiej, która jest skazana na bycie gorszą, tylko schematem, który można zmienić. Najczęściej ten schemat wytworzył się w odpowiedzi na wczesne doświadczenia, którym towarzyszyło zbyt małe w stosunku do potrzeb osoby wsparcie oraz brak odpowiedniego odwzorowania przez rodzinę, nadmierna krytyka ze strony osób bliskich lub też wyśmiewanie, wyszydzanie czy odrzucanie w środowisku wczesnoszkolnym. Zmiana tego schematu jest możliwa w warunkach długoterminowej psychoterapii, podczas której osoba nie tylko uczy się innego postępowania, wypróbowuje nowe podejścia do wyzwań, pracuje nad własną emocjonalnością, uświadamia sobie swoje ograniczenia i potencjały oraz źródła swoich przekonań na własny temat, dzięki czemu ma szansę podjąć decyzję o zmianie postrzegania siebie oraz na uwewnętrznienie czyli doświadczenie tej zmiany. Jest to długi, żmudny proces, który wymaga sporo wysiłku od osoby chcącej widzieć się lepiej, traktować się lepiej i funkcjonować lepiej, aby na końcu móc poczuć się lepiej, czyli doświadczyć emocjonalnej i intelektualnej zmiany swojego poczucia własnej wartości.

„Mieć niskie poczucie własnej wartości jest trudno
Pracować nad podwyższeniem poczucia własnej wartości jest trudno
Wybierz Swoje trudno!”