Czym jest wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe opisane przez Christinę Maslach to zespół depersonalizacji, wyczerpania emocjonalnego i zaniżonego poczucia dokonań osobistych, często występujący u osób pracujących z innymi osobami w pewnym określonym schemacie. Mamy zatem 3 składowe:
-
Wyczerpanie emocjonalne (emotional exhaustion), które objawia się poczuciem zniechęcenia do pracy, utratą energii, obniżoną aktywnością, drażliwością, stałym napięciem. Mogą pojawić się objawy somatyczne jak: bóle głowy, bezsenność, częste infekcje, bóle pleców.
-
Depersonalizacja (depersonalization), objawia się zdystansowaniem i obojętnością w stosunku do klientów czy współpracowników dla których realizowane są zadania. Osoba w depersonalizacji odnosi się do klienta czy współpracowników w sposób formalny, nierzadko cyniczny, powodów swoich niepowodzeń szuka po stronie innych osób.
-
Obniżone zadowolenie z osiągnięć zawodowych (reduced personal accomplishment) charakteryzuje się spadkiem poczucia kompetencji i efektywności w pracy. Pracownik, który doświadcza ciągłego poczucia wyczerpania przy jednoczesnym braku wsparcia ze strony otoczenia, może zbudować w sobie przekonanie o swojej nieprzydatności w pracy. Każdy dzień w którym będzie musiał zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, będzie rodził duży lęk.
Kogo dotyka wypalenie zawodowe i jakie są jego źródła?
Maslach wskazuje, że wypalenie zawodowe dotyczy zawodów związanych z pomaganiem i pewnego rodzaju służbą: pielęgniarek, lekarzy, nauczycieli, pracowników pomocy społecznej.
Praca w dużych organizacjach z branż usługowych, pokazała mi, że relacje gdzie jest „ten który daje i ten, który bierze” istnieją nie tylko w powyższych zawodach związanych stricte z pomaganiem. Większość stanowisk polega na realizowaniu usług dla kogoś – czy to klienta zewnętrznego czy wewnętrznego. Także tutaj – w korporacji istnieje możliwość pojawienia się problemu wypalenia zawodowego: wśród managerów, handlowców, osób świadczących jakiekolwiek usługi. Coraz więcej firm, od początku pojawienia się pandemii covid-19, zwraca szczególną uwagę na temat odporności psychicznej i decyduje się na zaoferowanie swoim pracownikom pomocy psychologicznej – najczęściej w formule psychoterapii online.
Przyczyn wypalenia szukać można w 2 różnych obszarach:
-
cechy indywidualne,
-
czynniki organizacyjno – strukturalne.
Osoby narażone na wypalenie zawodowe charakteryzuje m.in.:
-
Nieracjonalne przekonanie o roli zawodowej – poczucie misji.
-
Niska samoocena – powątpiewanie w swoje kompetencje.
-
Perfekcjonizm i myślenie dychotomiczne: „Jeśli mam coś robić, to na 100%. Albo coś robię dobrze i z pełnym zaangażowaniem albo w ogóle.”
-
Wysoka reaktywność emocjonalna – silne reagowanie na bodźce, przejawiająca się m.in. impulsywnością.
-
Poczucie zewnętrznej kontroli: „To nie ode mnie zależy.”
Osoby, które inwestują energię głównie w pracę, która to staje się głównym lub nawet jedynym źródłem poczucia sensu i satysfakcji, osoby, które dodatkowo stawiają sobie wysokie wymagania, błąd traktują jako porażkę a nie okazję do rozwoju i naturalny element aktywności zawodowej, oraz takie, które nie dostrzegają jak wiele od nich zależy, mogą doświadczyć wypalenia zawodowego. Zgubne często jest także poczucie misji – głębokie przekonanie o swojej niezastępowalności, o tym, że praca wymaga szczególnych wyrzeczeń.
Drugi obszar źródeł wypalenia: czynniki organizacyjno – strukturalne, odnosi się do przeciążenia nadmiarem obowiązków, a także obecnością konfliktów interpersonalnych. Organizacja, w której istnieje: rywalizacja, brak zaufania do pracowników, ograniczony rozwój zawodowy, kwestionowanie kompetencji, blokowanie aktywności twórczej, czy inne działania wpływające na poczucie skuteczności pracowników, sprzyja rozwinięciu się wypalenia zawodowego wśród swoich pracowników.
Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?
- Zadbaj o balans między życiem zawodowym i osobistym – zbuduj poza pracą kilka różnych sfer w swoim życiu, które będą źródłem satysfakcji: rodzina, przyjaciele, pasje.
-
Odpuść przekonanie, że wszystko co robisz, ma być idealne.
-
Pamiętaj, że niepowodzenia są nieuchronne, jeśli chcesz działać, rozwijać i podejmować nowe wyzwania.
-
Zrezygnuj z myślenia: „wszystko albo nic”. Jeśli w jakichś sytuacjach odpuszczasz aby zadbać o swój komfort, to nie znaczy, że jesteś niezaangażowanym pracownikiem.
-
Bądź uważny na swoje emocje w pracy, podziel się nimi z kimś bliskim.
-
Porzuć myślenie, że jesteś w pracy niezastępowalny a „zmniejszenie obrotów” doprowadzi do katastrofy. Jeśli trudno Ci w to uwierzyć, zrób eksperyment i sprawdź czy rzeczywiście konsekwencje są takie jakich się spodziewałeś.
-
Spróbuj poszukać obszarów na które masz wpływ. Może okazać się, że więcej od Ciebie zależy niż Ci się wydaje.
„To nie ode mnie zależy, to z tą organizacją jest coś nie tak” – jeśli przychodzi Ci do głowy taka myśl, zastanów się w jaki sposób stawiasz granice i czy w ogóle je stawiasz. Czy kiedykolwiek odmówiłeś przełożonemu przyjęcia kolejnego zadania, powołując się na rozsądne argumenty np. swoje na obecne obłożenie pracą? Czy poprosiłeś szefa o narzędzia (sprzęt, szkolenia), jeśli ich brak Ci doskwiera? Czy kiedykolwiek zwróciłeś się do szefa lub kolegów o wsparcie?
Jak psycholog, psychoterapeuta może pomów radzić sobie z wypaleniem zawodowym?
Jeśli wprowadzenie powyższych wskazówek okazuje się problematyczne, być może warto przyjrzeć się razem z psychologiem, co utrudnia ich wdrożenie.
Psychoterapia pozwoli zmienić przekonania, które stoją m.in. za: brakiem stawiania granic, potrzebą nadwyrężania swoich możliwości, perfekcjonizmem etc.
Martyna Więckowska jest psychologiem, psychoterapeutką behawioralno – poznawczą oraz doradcą zawodowym tworzącą zespół specjalistów w Centrum probalans. Zajmuje się pomocą psychologiczną oraz psychoterapią. W szczególności wspiera osoby doświadczające wypalenia zawodowego czy stresu w pracy.